جوان آنلاین: گازوئیل، این طلای سیاه جاده‌ها، سال‌هاست که قربانی قاچاق سازمان‌یافته می‌شود؛ میلیون‌ها لیتر از این سرمایه ملی روزانه از مرز‌ها خارج می‌شود بی‌آنکه سودی برای اقتصاد کشورمان داشته باشد. اما حالا دولت با اجرای طرحی هوشمندانه و هدفمند، مسیر را تغییر داده است. بر اساس مصوبه هیئت وزیران، عرضه گازوئیل به سه نرخ انجام می‌شود: سهمیه‌ای ۳۰۰ تومان، نیمه‌یارانه‌ای حدود ۱۵هزار تومان و نرخ آزاد حدود ۳۰ هزار تومان. این نظام جدید با تکیه بر سامانه برخط بارنامه، یارانه را تنها به کامیون‌های سنگین فعال در مسیر‌های قانونی اختصاص می‌دهد. در نتیجه، قاچاقچیان دیگر نمی‌توانند از گازوئیل ارزان بهره‌مند شوند و ناچار به خرید با نرخ واقعی‌اند؛ این یعنی کاهش چشمگیر قاچاق و صرفه‌جویی میلیاردی برای کشور. رانندگان ناوگان حمل‌ونقل همچنان از سهمیه ارزان برخوردارند، اما مصرف اضافی باید با قیمت واقعی پرداخت شود. این اقدام هوشمندانه هم در راستای صیانت از منابع ملی است و هم گامی مؤثر در جهت عدالت یارانه‌ای و اصلاح نظام توزیع انرژی. دولت با این سیاست، موتور مبارزه با قاچاق را روشن کرده و افق تازه‌ای در مدیریت انرژی گشوده است.
کشورمان سال‌هاست با چالش قاچاق سوخت به‌ویژه گازوئیل، دست‌وپنجه نرم می‌کند. تفاوت فاحش قیمت سوخت در داخل کشور با کشور‌های همسایه، انگیزه‌ای قوی برای قاچاقچیان ایجاد کرده است. بر اساس برآوردها، روزانه میلیون‌ها لیتر گازوئیل از مرز‌های شرقی و غربی کشور خارج می‌شود که نه‌تنها منابع ملی را هدر می‌دهد، بلکه اقتصاد را نیز تحت فشار قرار می‌دهد. در این میان، دولت با تصویب طرح سه‌نرخی شدن گازوئیل، رویکردی نوین برای مدیریت این بحران اتخاذ کرده است. این طرح که از سوی هیئت وزیران به تصویب رسیده است، گازوئیل را در سه نرخ عرضه می‌کند: نرخ سهمیه‌ای ۳۰۰ تومان برای ناوگان سنگین با بارنامه برخط، نرخ نیمه‌یارانه‌ای حدود ۱۵ هزار تومان برای مصارف محدود و نرخ آزاد حدود ۳۰ هزار تومان برای مصارف مازاد. هدف اصلی این طرح، کاهش انگیزه قاچاق با افزایش قیمت سوخت برای مصارف غیرضروری و حفظ یارانه برای بخش‌های حیاتی مانند حمل‌ونقل عمومی و کشاورزی است.
چرا گازوئیل ۳ نرخی شد؟
دلیل اصلی اجرای این طرح، مقابله با قاچاق سوخت است. گازوئیل یارانه‌ای با قیمت ۳۰۰ تومان، سال‌ها به‌عنوان سوختی ارزان در دسترس بوده، اما بخش قابل‌توجهی از آن به جای مصرف در داخل به کشور‌های همسایه قاچاق شده است. به گفته برخی کارشناسان، «ما گازوئیل را لیتری ۳۰۰ تومان می‌فروشیم، اما در خارج از کشور تا ۶۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.» این تفاوت قیمت، قاچاق را به فعالیتی سودآور تبدیل کرده است. طرح سه‌نرخی با ایجاد تعادل بین عرضه یارانه‌ای و آزاد تلاش می‌کند این شکاف قیمتی را کاهش دهد. نرخ نیمه‌یارانه‌ای (۱۵ هزار تومان) به‌عنوان گزینه‌ای میانی به مصرف‌کنندگان امکان می‌دهد با هزینه‌ای معقول به سوخت دسترسی داشته باشند، در حالی که نرخ آزاد (۳۰ هزار تومان) برای مصارف غیرضروری، انگیزه قاچاق را به حداقل می‌رساند. همچنین استفاده از بارنامه برخط برای تخصیص سهمیه یارانه‌ای، شفافیت را در توزیع سوخت افزایش می‌دهد و از صدور بارنامه‌های جعلی جلوگیری می‌کند.
تأثیرات اقتصادی و اجتماعی طرح
اجرای طرح سه‌نرخی گازوئیل تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد و جامعه خواهد داشت. از یکسو، کاهش قاچاق سوخت به معنای حفظ منابع ملی و افزایش درآمد‌های دولت است. برآوردها نشان می‌دهد با اجرای این طرح، قاچاق گازوئیل تا ۸ میلیون لیتر در روز کاهش یابد که می‌تواند میلیارد‌ها تومان به اقتصاد کشور بازگرداند. این منابع می‌توانند در بخش‌های زیرساختی، آموزش و بهداشت سرمایه‌گذاری شوند. از سوی دیگر، افزایش قیمت گازوئیل برای مصارف مازاد، ممکن است هزینه‌های تولید و حمل‌ونقل را برای برخی صنایع و رانندگان افزایش دهد. رانندگان کامیون که بخش عمده‌ای از گازوئیل یارانه‌ای را مصرف می‌کنند، نگرانی‌هایی درباره تأثیر این طرح بر معیشت خود مطرح کرده‌اند. با این حال، دولت تأکید دارد سهمیه یارانه‌ای برای ناوگان سنگین با بارنامه برخط بدون تغییر باقی می‌ماند و تنها مصارف غیرضروری تحت تأثیر نرخ‌های جدید قرار می‌گیرند.
نقش بارنامه برخط در شفافیت توزیع
یکی از نوآوری‌های کلیدی این طرح، استفاده از سامانه بارنامه برخط برای تخصیص سهمیه گازوئیل است. این سامانه که از خرداد ۱۴۰۴ به‌صورت آزمایشی اجرا شده است، امکان رصد دقیق مسیر‌های ناوگان سنگین را فراهم می‌کند. به گفته کارشناسان «با این سامانه، خودرو‌های گازوئیل‌سوز تنها در مسیر‌های مشخص‌شده در بارنامه می‌توانند سوختگیری کنند و این امر از انحراف سوخت جلوگیری می‌کند.» این سیستم نه‌تنها از صدور بارنامه‌های صوری جلوگیری می‌کند، بلکه با محدود کردن دسترسی به سوخت یارانه‌ای در خارج از مسیر‌های مجاز، قاچاق را دشوارتر می‌سازد. همچنین شفافیت ایجادشده از سوی این سامانه، اعتماد عمومی به مدیریت سوخت را افزایش می‌دهد و از فساد در توزیع سوخت جلوگیری می‌کند.
چالش‌ها و انتقادات
با وجود مزایای طرح، برخی انتقادات نیز مطرح شده است. برخی رانندگان کامیون معتقدند نرخ‌های جدید ممکن است هزینه‌های عملیاتی آنها را افزایش دهد، به‌ویژه برای کسانی که به دلیل پیمایش بالا به سوخت مازاد نیاز دارند. همچنین برخی کارشناسان اقتصادی هشدار داده‌اند افزایش قیمت گازوئیل ممکن است به تورم در بخش حمل‌ونقل و کالا‌های اساسی منجر شود. دولت در پاسخ به این نگرانی‌ها اعلام کرده است با حفظ سهمیه یارانه‌ای و ارائه تسهیلات برای ناوگان سنگین تلاش می‌کند فشار بر رانندگان و صنایع را به حداقل برساند. همچنین برنامه‌هایی برای توسعه سوخت‌های جایگزین مانند CNG در مناطق مرزی در دست اجراست تا وابستگی به گازوئیل کاهش یابد.
آینده طرح سه‌نرخی
طرح سه‌نرخی گازوئیل، اگرچه در مراحل اولیه اجراست، اما ظرفیت تغییر چشمگیر در مدیریت سوخت کشور را داراست. موفقیت این طرح به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله اجرای دقیق سامانه بارنامه برخط، نظارت بر جایگاه‌های سوخت و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر در برابر افزایش هزینه‌ها. دولت با این طرح نشان داده است عزمی جدی برای اصلاح ساختار یارانه‌های انرژی و کاهش قاچاق دارد. با این حال، برای جلب حمایت عمومی و کاهش مقاومت‌ها، نیاز به اطلاع‌رسانی شفاف و تعامل با ذی‌نفعان به‌ویژه رانندگان و صاحبان صنایع ضروری است.
